Zaterdag, 7 november 2009
Ben is deze ochtend al vroeg zeer intensief bezig met de voorbereiding van de film voor CESE. Hij beschrijft tot in detail de opbouw en werkwijze van Brasil op weg, de succesformule van het gebruik van de Braziliaanse muziek en de basisgemeenschappen naar Braziliaans model aangepast aan de Nederlandse samenleving van dat moment. Vele facetten worden belicht, zoals weekenden, koren, combo’s, werkgroepen, liturgieën, muziekarrangementen, plaatopnames, familiebijeenkomsten, kantoren, verkopen, gezamenlijke maaltijden, projectensteun, ontvangst van Brazilianen van allerlei pluimage, en ga zo maar door. Ter ondersteuning van deze beschrijving kunnen we de filmmaker de platenhoezen tonen en het boek over 35 jaar Brasil op weg, dat in november 2007 uitkwam. Ook de powerpoint presentatie, die we deze reis op vele plaatsen getoond hebben, kan daarbij tot steun zijn. Ze bevat foto’s over Ben’s leven en werken met de BOW-formule ten dienste van Brasil. Terwijl Ben zo intensief aan het werk is, houd ik me maar op de achtergrond. De stapel boeken en folders en papieren die we gedurende de reis hebben verzameld, moet worden gesorteerd op wel-mee-naar-huis of niet-mee-naar-huis. Er moet een bedje worden opgemaakt voor morgenavond voor onze logé Agnes. Er moet een almoço gekookt worden. We aten samen lekker huiselijk aan de keukentafel en daarna belden we met Kees in Recife om te zien of we misschien al afspraken zouden kunnen maken over de verzending van de boeken. Ik denk dat er tot nu toe zeker al 12 via internet zijn besteld. Kees is bereid om tegen een geringe vergoeding de boeken te verzenden. Dat deel van het traject is dus goed te regelen. Nu nog het probleem van de betalingen! Na de almoço deden we een tukje en begaven ons daarna ‘op avontuur’. Dat wil zeggen, we wandelden naar beneden naar de boulevard en liepen op goed geluk achter onze neus aan. We wonen hier namelijk op een punt in de stad met aan twee kanten op ongeveer gelijke afstand de zee vlakbij. Dus midden op een soort van schiereiland. En dan ook nog eens op een heuvel. Volgens de wetten van de logica zou je dus langs de ene kant van de heuvel omlaag moeten kunnen wandelen naar de boulevard, die boulevard met een wijde bocht een eind volgen, om vervolgens langs de andere kant van de heuvel weer omhoog te klimmen om bij de achterzijde van onze flat uit te komen. Ben geloofde er niets van, we hadden van tevoren ook niet de moeite genomen een plattegrondje van ons deel van de stad te bestuderen. Maar, gelukkig, mijn logica klopte. We herkenden een luifel die we vanaf onze stek 8 hoog op de heuvel tussen de bebouwing door aan zee konden zien. Daar moesten we dus ongeveer naar boven. Het was een wirwar van straten en straatjes, tot ineens onze flat in volle omvang letterlijk voor ons opdoemde. We wonen in een gebouw dat eind 50-er jaren is gebouwd door een leerling van Oscar Niemeyer, de beroemde Duits-Braziliaanse architect die o.a. de stad Brasilia bouwde. Kenmerkend voor Niemeyer is zijn “lijnenspel”. Misschien heet dat in de architectuur anders, maar voor mij zijn het de lijnen die in één oogopslag bepalend zijn voor een gebouw, monument of beeld. Dat kunnen bij Niemeyer rechte lijnen zijn, of kromme, of ronde. In het geval van onze flat is het een combinatie van ronde lijnen – het gehele gebouw is in een boog gebouwd – en rechte lijnen – van alle identieke rechthoekige ramen die de voorgevel bepalen, niet onderbroken door stukken muur ertussen. Hetgeen binnen ook nog eens optimaal licht geeft. Van de zon heb je weinig ‘last’ met al dat glas, want een groot deel van het jaar staat die recht boven het huis. En met de ramen open waait er ook nog eens een frisse zeewind door het huis heen. Ons appartementengebouw was een van de eerste blokken hoogbouw die in deze wijk werden neergezet. En wonderlijk genoeg hebben ze er geen andere hoogbouw vlak voor neergezet, zodat je in één klap alle uitzicht kwijt bent, zoals in de flat van Claudionor in Fortaleza waar je niet eens meer de zee kunt zien. Het zijn ook nog eens ruime appartementen, wat je van de meeste nieuwbouw torenflats niet meer kunt zeggen. ’s Avonds hebben we voor de eerste keer de TV geprobeerd, maar de spelletjes, de telenovela’s (soaps à la ONM en GTST) en de dominee van de Pinkstergemeente konden ons niet echt boeien.

Zondag, 8 november 2009
De dag begon met heel veel lawaai in de Isabel. Motoren, claxons, sirenes. Het bleek een hardloopwedstrijd die door de straat ging. Met hekken midden op straat om het verkeer op één helft te houden en de andere helft beschikbaar voor de lopers. Eerst kwam er zo af en toe eentje voorbij, kennelijk de koplopers, mannen zowel als vrouwen, zelfs eentje op blote voeten. Het waren duidelijk getrainde lopers, want die helling hier in de Isabel is niet mis. Daarna volgden de minder getrainden en de ‘kneusjes’. Want ook de ambulance met politie-escorte kwam voorbij. Tussen dit alles door schoof nog een cameraman op een scooter, zodat de TV van het evenement kon mee genieten. Binnenshuis waren we ook actief. Ik heb de boel opgeruimd, het huis opgefrist en de wasmachine laten lopen. Daarna zakten we de helling af naar de Bom Preço om wat boodschappen te doen vanwege de komst van Agnes. Op de weg terug troffen we een slapend paartje langs de kant van de weg, wat ons beiden ontroerde. We hebben wat spulletjes uit de boodschappentas naast hen tegen hun matras aan gezet. Wij konden ook wel met een broodje en een succo minder toe. We waren net weer thuis toen Agnes belde dat ze al onderweg was. Ze had mooie dagen gehad op Morro de São Paulo. Ze was precies daar geweest, waarheen Kees ons had aangeraden te gaan om wat vakantie te houden. Haar foto’s toonden werkelijk het tropisch paradijs waar je thuis bij de haard van dromen kan. Ik vrees dat het er voor ons toch niet inzit. De laatste week is vandaag ingegaan, dinsdag moeten we naar CESE, en ach, ook Salvador heeft veel te bieden als je je toeristenbril opzet. Agnes had haar laptop met modem bij zich en we konden onze emails doornemen. Er was een verrassend bericht bij van Zr. Tarcila Tomassi van Uitgeverij Paulinas in Sao Paulo. Een aantal weken geleden hebben we Ben’s boek ter evaluatie bij de Paulinas achtergelaten met de vraag of het kon worden opgenomen in hun landelijke distributiesysteem. Ze schreef dat ze het boek had gelezen, het bijzonder vond en heel geschikt voor de jeugd van nu. Dat was meer dan we hadden durven dromen, want mensen hadden ons gezegd dat de Paulinas ons boek waarschijnlijk niet zouden accepteren, omdat er iets negatiefs instond over Maria. De Paulinas zijn nogal conservatief. Ben heeft teruggeschreven dat we in Vitória 500 boeken hebben liggen, die ze tegen een bepaalde prijs zouden kunnen kopen. We wachten met spanning hun reactie af. Dit zou echt ‘de grote klapper’ kunnen zijn, waarop we nog hopen voor we weer naar Europa afreizen. Voor ons raam waren inmiddels zeven vliegtuigen in formatie voorbij gevlogen, die een vliegshow hielden voor het publiek op het strand. Met verbazing hebben we gekeken naar de stunts die ze met hun toestellen uithaalden. Op z’n kop vliegen, pirouettes draaiend recht omhoog gaan, om elkaar heen cirkelen, zich steil omlaag laten vallen, gekleurde streeppatronen trekken in de blauwe lucht, het was bijzonder. Ben heeft voor het avondeten gezorgd, vandaag geen almoço, maar een ‘almojantar’. Die bestond uit een potje van gestoofde prei met vis en verse koriander en erbij gebakken aardappelen. Heerlijk was het! Tijdens het eten vertelde Agnes hoe zij en haar man Ben Hakvoort elkaar hadden ontmoet en hoe ze samen hun droom hebben werkelijkheid gemaakt door naar Turvo te gaan. ’s Avonds spraken we bij een glaasje Argentijnse wijn over de positieve punten die de regering Lula heeft. Ben is niet tevreden met de resultaten van de regering Lula als geheel. Daarmee gaat hij voorbij aan een aantal zaken die wél heel positief hebben gewerkt. Met name de familiale landbouw heeft een flinke impuls gehad in de laatste jaren. Volgens Agnes heeft Lula zijn herverkiezing te danken aan stemmen uit het arme Noordoosten. Juist omdat daar de kleine boeren voor zichzelf meer kansen kregen dankzij Lula’s bewind. Ik vind dit soort berichten fijn om te horen, omdat ik deze reis erg gecharmeerd ben geraakt van de begrippen “familielandbouw” en “agro-ecologie”. Konden we daarmee in Nederland ook maar iets doen?! Ook in Nederland gaan we de kant op van de monoculturen, die de biodiversiteit die er vroeger was, volledig kapot maken. De meeste van de grote boerenbedrijven hebben zich aan de bank verkocht en de boerenzonen verkiezen een andere vorm van broodwinning dan het bedrijf van hun ouders over te nemen. Er komt een moment, zowel in Brasil als in Nederland, dat er geen weg terug meer is naar de kleinschalige landbouw, omdat niemand meer de gewoonten en praktijken van zijn (voor)ouders kent en veel kennis en ervaring intussen verloren zijn gegaan. We spraken ook nog over de projecten, die de regering Lula aan gemeentes aanbiedt. Dat had Piet Neefs ons ook al eens verteld. Het zijn er maar liefst 174, van uiteenlopende aard. Maar alleen die gemeentes die ‘zich georganiseerd hebben’, kunnen deze projecten binnen halen.
We legden Agnes ons probleem voor van het geld van Fortaleza dat we nog steeds in contanten op zak hadden. Tot onze vreugde bood ze aan de Reais van ons te ‘kopen’ en de tegenwaarde in Euro’s via de Rabo in Nederland op onze rekening over te schrijven, tegen een koers die we zouden afspreken. Een prachtig aanbod, dat we met beide handen aannamen. Scheelde veel gedoe met banken en bankkosten en voor beide partijen was dit een goede deal. Godzijdank, voor ons alvast één zorg minder. Vervolgens heb ik het lijstje erbij genomen van de mensen bij wie we op onze reis boeken hebben achtergelaten die nog niet betaald zijn. Voor een deel bleek het om mensen te gaan die met alle zekerheid een bankrekening in Nederland hebben. Als we hen nu eens zouden vragen de verschuldigde bedragen aan ons over te maken in Nederland? Daarna bleven er op het lijstje nog maar twee of drie personen over die uitsluitend konden betalen via een Braziliaanse bankrekening. Die wijzelf immers niet kunnen openen, omdat we hier geen verblijfsvergunning hebben. Agnes bood aan ook voor die paar betalingen haar privé-rekening beschikbaar te stellen en ons daarna in Nederland de tegenwaarde uit te betalen via de Rabobank. Waarmee voor ons weer een groot probleem opgelost werd. In de loop van deze laatste week gaan we hierover e-mails schrijven aan alle betrokkenen. Bedankt, Agnes, dat je ons op deze wijze wilt helpen.

Maandag, 9 november 2009
We waren allemaal vroeg uit de veren en zaten al voor zevenen aan de keukentafel aan het ontbijt. Daarna doken we nog even op het Internet nu we de kans nog hadden. Ben om zijn analyse over BOW aan Mariângela te sturen, zodat ze bij CESE zich beter kunnen voorbereiden op de film, en ik om onze verhalen op de blogspots te publiceren.
Vervolgens wandelden we richting boulevard om de bushalte te zoeken waar Agnes – voor slechts 4 Real - de bus zou kunnen nemen naar het vliegveld, en daarna naar de bank om het geld van Fortaleza te storten. Iets wat wij als buitenlanders zonder visum dus nooit hadden gekund, want dan hadden ze gedacht dat we naar Brasil waren gekomen om het “wit te wassen” of zoiets. Daarna weer terug naar huis voor een laatste uurtje samen, met een bakje koffie. Tegen twaalven was het zover en brachten we Agnes naar de bushalte, nu voor een definitief vertrek. De bus kwam bijna meteen, waardoor we plotsklaps afscheid moesten nemen. En Ben en ik weer op onszelf waren teruggeworpen. Het was heerlijk weer en we besloten wat in de zon te slenteren om op die manier wat kleur op te doen. Eigenlijk voor het eerst deze reis! Het was vandaag veel rustiger op strand en boulevard dan de voorgaande dagen. We dronken ergens wat, stiefelden weer naar huis en wat denken jullie?, natuurlijk gingen we weer plat voor een middagdutje. Zon, zee, wind, warmte en slenteren, daarvan wil je wel moe worden…….. Ben heeft weer een ‘almojantar’ gekookt, en onder het eten spraken we samen over het leven ná Brasil. Krijgt deze reis een vervolg in een of andere vorm? Ben heeft zijn boodschap nu live afgegeven. Wil hij daarmee doorgaan b.v. via Internet? Welke vorm dat zou moeten hebben, daarover moet goed worden nagedacht. Mijn toekomst is inmiddels bepaald. Eerst het boek afmaken over Pacifique en daarna beginnen aan het boek over Piet Neefs. Na het eten besloten we Piet te bellen in Recife. Zijn stem klonk goed. Hij vertelde dat hij de hele middag had zitten lezen op onze beide blogs. En dat vind ik wel erg leuk om te horen! Zijn broer Jacques was er nog en samen hadden ze al ‘gewerkt’ aan Piet’s levensverhaal. Jacques heeft daartoe een klein opnameapparaatje gekocht. Morgen reist hij naar Campo Grande voor een bezoek van bijna twee weken. Op 24 november vliegt hij weer naar Nederland. Ik heb Piet gevraagd of hij ons het emailadres van Pater Gerard van Geel wil sturen, de Nederlander die woont en werkt vlakbij het huis waar Piet woont. Met regelmaat loopt hij even bij Piet binnen en hij zou voor ons, als Jacques straks weer in Nederland is, misschien een makkelijke contactpersoon kunnen zijn. Piet zelf heeft nogal moeite met het schrijven van e-mails, omdat zijn beide handen het niet meer kunnen. Gerard zou daarbij uitkomst kunnen bieden!
Onze buurvrouw Ediane belde dat zij en Dieter morgen voor enkele dagen op reis gaan. Hetgeen betekent dat we nu per telefoon afscheid moesten nemen. We beloofden via e-mail contact met elkaar te houden. Voor het eerst deze reis voel ik een verkoudheid opkomen en begint mijn stem te kraken. De spanning van het reizen is voorbij, het lijf begint zich te ontspannen en de frisse wind die door het huis waait – bij ons noemen we dat heel gewoon ‘tocht’ – doet de rest. Maar gelukkig hebben we Echinacea-tabletjes bij ons, die Ben al bijna twee jaar griepvrij houden……

Dinsdag, 10 november 2009
Ben was weer vroeg bij de tijd, maar had vandaag pech met zijn eerste kopje koffie. Terwijl het water opstond, blies de gasfles haar laatste adem uit. Eén telefoontje naar de portier en om half acht was een nieuwe gasfles aangesloten. Grappig dat in een land waar veel dingen nog op hun elfendertigst gaan, gas- en waterflessen bijna per omgaande worden afgeleverd. Vanwege ons bezoek aan CESE vanmiddag, belde Ben na het ontbijt met Paulinas in São Paulo. Als hun beslissing positief zou uitpakken, zouden we CESE niet meer nodig hebben voor de financiële administratie. Zuster Tarcila zei dat ze ons bericht had ontvangen, maar dat zij niet degene is die de beslissing hierover neemt. De verantwoordelijke persoon in deze is morgen weer op de zaak. Ze liet doorschemeren dat ze 500 exemplaren voor een nieuw boek wel wat veel vond. Nauwelijks had Ben de telefoon neergelegd, of CESE belde. Het was de telefoniste. Met de boodschap dat Mariângela de afspraak voor vandaag annuleerde en morgen zou bellen voor een nieuwe afspraak. Dat was wel het laatste wat we hadden verwacht. Teleurstelling en ergernis streden om de eer. Houden ze nu ineens de boot af? Waarom belde Mariângela niet zelf? Enfin, gissingen brengen niets, dus zijn we maar weer aan het werk gegaan. Ben met een artikel voor Adital en ik met een serie e-mails aan degenen die nog boeken moeten betalen. Ter ontspanning is Ben aan het lezen in het boek van ‘Brasil op weg 35 jaar in beweging’ en af en toe zit ‘ie hardop te lachen over de stomme dingen die de BOW-koren in de zeventiger jaren op de weekenden meemaakten. De dag verliep verder zonder vermeldenswaardige feiten, met af en toe een flinke hoestbui vanwege mijn verkoudheid.

Woensdag, 11 november 2009
Al voor zevenen genieten we weer van het uitzicht vanuit onze huiskamer. Grijsblauwe zee, zachtblauwe lucht met wat witte wolken, en vooral de zon, die hier elke morgen zonder mankeren schijnt. We zijn in afwachting van het telefoontje van Mariângela en blijven erin geloven dat alles op zijn pootjes terecht komt.
Tot zover voor vandaag. Straks gaan we op zoek naar een Internetcafé om onze berichten te versturen. Tjau!
Liefs, Patty+++